Temat: System bankowy w Polsce. Bank jako podmiot stosunków prawnych. Podejmowanie działalności bankowej. Czynności bankowe.

Zajęcia podczas pierwszego zjazdu będą dotyczyć:

• przedstawienia polskiego systemu bankowego,
• wyjaśnienia znaczenia pojęcia banku,
• zasad podejmowania działalności bankowej,
• omówienia kategorii „czynności bankowych”,
• zagadnienia outsourcingu czynności bankowych.

System bankowy to ogół instytucji bankowych, a także ogół obowiązujących w danym porządku prawnym norm regulujących działalność bankową. Najważniejszymi podmiotami polskiego systemu bankowego są Narodowy Bank Polski (NBP), Komisja Nadzoru Finansowego (KNF), Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG) i banki komercyjne. Podstawowym aktem prawnym regulującym działalność bankową jest ustawa Prawo bankowe.

Bank jest osobą prawną, utworzoną na podstawie przepisów, działającą na podstawie zezwolenia uprawniającego do podejmowania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki pieniężne powierzone przez deponentów pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Z definicją banku łączą się zagadnienia:

• formy prawnej, w jakiej może być prowadzona działalność bankowa,
• rodzajów banków,
• relacji między pojęciem banku a pojęciami pokrewnymi (m.in. instytucją kredytową, instytucją finansową, SKOK),
• ochrony nazwy „bank” i „kasa”.

Efektem pomyślnego przejścia procedury regulującej podejmowanie działalności bankowej jest uzyskanie legalnej możliwości jej prowadzenia. Podstawowym sposobem podjęcia działalności bankowej jest uzyskanie zezwolenia KNF na utworzenie banku i zezwolenia na rozpoczęcie prowadzenia działalności bankowej.

Pojęcie czynności bankowych, nie zostało zdefiniowane w ustawie, a przepisy prawa bankowego jedynie prezentują ich wyliczenie. Z kategorią czynności bankowych wiążą się zagadnienia:

• „monopolu bankowego” oraz sankcji cywilnych i karnych, przewidzianych na wypadek jego naruszenia,
• tajemnicy bankowej,
• prawa do pobierania opłat i prowizji.

Wykonywanie czynności bankowych za pośrednictwem innych podmiotów określane jest mianem outsourcingu czynności bankowych.

Temat: Nadzór bankowy. Ograniczenia swobody prowadzenia działalności bankowej.

Zajęcia podczas drugiego zjazdu dotyczyć będą:

• nadzoru bankowego,
• tzw. regulacji ostrożnościowych,
• postępowania naprawczego, likwidacyjnego i upadłościowego banku,
• znaczenia Bankowego Funduszu Gwarancyjnego,
• znaczenia Narodowego Banku Polskiego,
• znaczenia rekomendacji i zaleceń Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru bankowego.

Stały nadzór nad działalnością bankową jest wykonywany przez Komisję Nadzoru Finansowego. KNF przysługują uprawnienia: licencyjne (m.in. zgodna na utworzenie banku), inspekcyjne (m.in. przeprowadzenia czynności kontrolnych), regulacyjne (m.in. określenie norm dopuszczalnego ryzyka), analityczne (m.in. ocena sytuacji finansowej banków) i administracyjne (m.in. możliwość stosowania środków nadzoru).

Środki nadzoru jakie może stosować KNF można podzielić na ad rem i ad personam. Śródki ad rem dotyczą banku i rozciągają się w swojej dotkliwości od wydania zalecania lub upomnienia aż po podjęcie decyzji o likwidacji banku. Środki nadzoru ad personam są kierowane bezpośrednio do osób, które zajmują kierownicze stanowiska w bankach i mogą polegać m.in. na nałożeniu kar finansowych lub zawieszeniu członka zarządu w czynnościach.

Regulacje ostrożnościowe mogą wynikać albo z regulacji usawowych, albo z aktów mających charakter wykonawczy. Do określonych w prawie bankowym regulacji ostrożnościowych należą: obowiązek utrzymania płynności płatniczej oraz funkcjonowanie w banku systemu zarządzania rozumianego jako zbiór zasad i mechanizmów odnoszących się do procesów decyzyjnych zachodzących w banku. Obok już przedstawionych regulacji ostrożnościowych można także wyróżnić tzw. nadzorcze normy ostrożnościowe, tj.: limity koncentracji, fundusze własne, adekwatność kapitałową.

W razie zaistnienia straty bilansowej lub groźby jej nastąpienia albo powstania groźby niewypłacalności banku konieczne jest wdrożenia programu naprawczego banku. Pod pewnymi warunkami KNF może ustanowić zarząd komisaryczny, a także podjąć decyzję o przejęciu banku przez inny bank, uchyleniu zgody na utworzenie banku, a także o jego likwidacji. W razie upadłości banku ujawnia się rola i znaczenie Bankowego Funduszu Gwarancyjnego.

Na swobodę działalności bankowej wpływa obok KNF także Narodowy Bank Polski któremu przysługuje wyłączne prawo do emisji pieniędzy oraz ustalania i realizacji polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski wpływa na działalność banków komercyjnych m.in. przez:

• ustalenie stopy rezerw obowiązkowych,
• ustalenie zasad operacji otwartego rynku.

Rekomendacje i zalecenia Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru bankowego, zrzeszającego nadzorców bankowych państw zrzeszonych w Komitecie, nie mają charakteru wiążącego, ale stanowią istotny element wpływający na tworzenie przepisów prawa bankowego przez ustawodawców krajowych. Wśród regulacji wydanych przez komitet Bazylejski można wymienić: „Podstawowe zasady efektywnego nadzoru bankowego” i „Nową umowę kapitałową”.

Temat: Działalność kredytowa banku. Wzorce umowne w działalności bankowej i znaczenie UOKiK.

Chociaż co do treści i natury umowy kredytu istnieją w literaturze kontrowersje, do grupy umów kredytowych sensu stricto można zaliczyć umowę kredytu bankowego oraz umowę pożyczki.

Zajęcia poświęcone będą w szczególności:

• umowie kredytu bankowego,
• umowie pożyczki pieniężnej,
• umowie kredytu konsumenckiego,
• umowie kredytu hipotecznego,
• umowie odwróconego kredytu hipotecznego,
• umowie kredytu jako umowie typowej.

Ze stosunkami kredytowymi związane jest zagadnienie wynagrodzenia dla kredytodawcy, przede wszystkim wypłacanego w formie oprocentowania. Z kwestią wynagrodzenia wiąże się problematyka tzw. „lichwy”.

Trudności rodzi rozróżnienie umowy kredytu bankowego od umowy pożyczki pieniężnej udzielanej przez bank, do której stosuje się odpowiednio przepisy prawa bankowego dotyczące zabezpieczenia spłaty i oprocentowania kredytu. Obok nazwanej umowy kredytu bankowego i nazwanej umowy pożyczki można także wyróżnić typową, choć nie nazwaną, umowę kredytu.

Przez umowę kredytu konsumenckiego rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255 550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca udziela w zakresie swojej działalności. Z umową kredytu konsumenckiego łączą się m.in. zagadnienia:

• obowiązków informacyjnych,
• rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania,
• sankcji kredytu darmowego,
• regulacji antylichwiarskiej.

Zasadniczo przez umowę kredytu hipotecznego rozumie się umowę kredytu zabezpieczoną hipoteką lub innym prawem związanym z nieruchomością mieszkalną. Z umową kredytu hipotecznego związane jest m.in. zagadnienie:

• waluty kredytu,
• wynagrodzenia za udzielenie kredytu,
• regulacji dotyczącej reklamy,
• sprzedaży wiązanej i łączonej,
• usług doradczych oraz polityki wynagradzania.

Osobnym zagadnieniem wiążącym się z umową kredytu bankowego jest zagadnienie kredytów walutowych, w tym kredytu indeksowanego oraz kredytu denominowanego kursem waluty obcej.

Przedmiotem zajęć będzie również problematyka wzorców umownych, która - choć dotyczy całego obszaru prawa bankowego - zyskuje szczególnie na znaczeniu w odniesieniu do działalności kredytowej banków. Wzorce umowne wykorzystywane w działalności bankowej podlegają przepisom ogólnym dotyczącym:

• przesłanek inkorporacji wzorca umowy do treści zobowiązania (art. 384 k.c.),
• wymogów jego transparentności (art. 385 k.c.).

W relacjach kredytowych z konsumentami istotną rolę odgrywa także problematyka tzw. „klauzul abuzywnych”, której dotyczy działalność Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Jednym z jego zadań jest eliminacja praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów oraz eliminacja z obrotu niedozwolonych klauzul wzorców umownych.

Jeśli przez działalność kredytową rozumieć obciążanie przez banki ryzykiem powierzonych im środków pieniężnych, to podobny charakter do umów kredytowych ma:

• umowa poręczenia udzielona przez bank,
• umowa gwarancji bankowej,
• umowa akredytywy udzielona przez bank.

Przez umowę poręczenia bank będący poręczycielem zobowiązuje się wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Przez umowę gwarancji bankowej bank-gwarant zobowiązuje się, że po spełnieniu przez beneficjenta gwarancji określonych warunków bank wykona świadczenie pieniężne na jego rzecz. Przez umowę akredytywy dokumentowej bank może się zobowiązać, że dokona zapłaty na rzecz osoby trzeciej po spełnieniu warunków określonych w akredytywie.

Temat: Zabezpieczenia kredytowe.

W celu zabezpieczenia zwrotu kredytu bank może domagać się od kredytobiorcy zabezpieczenia. Uzyskanie zabezpieczenia wzmacnia pozycję banku, zmniejszając zarazem ewentualne negatywne konsekwencje naruszenia zobowiązania przez kredytobiorcę.

Wśród zabezpieczeń wierzytelności można wyróżnić zabezpieczenia osobowe, w tym m.in.:

• poręczenie,
• gwarancję (w tym gwarancję bankową),
• akredytywę,
• weksel,

a także zabezpieczenia rzeczowe:

• hipotekę,
• zastaw zwykły lub rejestrowy,
• kaucję,
• przewłaszczenie na zabezpieczenie.

Dodatkowo zabezpieczeniu zwrotu kredytu mogą służyć instytucje prawne, które obok swego głównego zastosowania wykorzystywane są jako zabezpieczenia, np.:

• pełnomocnictwo,
• blokada rachunku bankowego.

Temat: Działalność depozytowa banków. Umowa rachunku bankowego. Emitowane przez banki papiery wartościowe.

Działalnością depozytową banku można określić przyjmowanie środków pieniężnych pod tytułem zwrotnym. Niezbędnym elementem tej działalności jest prowadzenie przez bank rachunków bankowych. Zasadniczo rachunek bankowy służy gromadzeniu środków pieniężnych i jeśli strony się tak się umówią, przeprowadzaniu za jego pomocą rozliczeń pieniężnych.

Choć katalog umów rachunku bankowego, które mogą zawrzeć strony jest otwarty, to art. 49 ust. 1 Prawa bankowego przewiduje następujące jego rodzaje:

• rachunki rozliczeniowe, w tym bieżące i pomocnicze,
• rachunki lokat terminowych,
• rachunki oszczędnościowe,
• rachunki powiernicze.

Z problematyką umowy rachunku bankowego związane są zagadnienia:

• charakteru prawnego wpisu na rachunku bankowym,
• oprocentowania środków zgromadzonych na rachunku bankowym,
• prawnego charakteru debetu na rachunku bankowym,
• ograniczeń w zawieraniu wielopodmiotowych umów rachunku bankowego,
• skutków śmierci posiadacza rachunku bankowego.

Z problematyką umowy rachunku bankowego łączy się także problematyka:

• dopuszczalności i zasad egzekucji z rachunku bankowego,
• cash poolingu.

Odmienną postacią rachunku bankowego jest rachunek VAT, który został ukształtowany w wyniku wprowadzenia do systemu podatkowego mechanizmu płatności podzielonej.

Gromadzeniu przez banki środków pieniężnych obok przyjmowania depozytów służy także:

• emisja bankowych papierów wartościowych,
• emisja obligacji oraz listów zastawnych,
• sekurytyzacja wierzytelności banku.

Temat: Problematyka prawna rozliczeń pieniężnych. Przeciwdziałanie praniu brudnych pieniędzy.

Ogólne zasady wykonywania zobowiązań pieniężnych określone są w kodeksie cywilnym. Zobowiązania pieniężne wykonuje się przez zapłatę środków pieniężnych, która może nastąpić gotówkowo lub bezgotówkowo.

Rozliczenia pieniężne mogą być dokonywane za pośrednictwem banków, jeśli przynajmniej jeden z podmiotów jest posiadaczem rachunku bankowego i możliwość taką przewiduje umowa rachunku bankowego.

Rozliczenia gotówkowe za pośrednictwem banków dokonywane są:

• przez wpłatę gotówki na rachunek bankowy lub
• czekiem gotówkowym.

Rozliczenia bezgotówkowe za pośrednictwem banków dokonywane są na podstawie:

• polecenia przelewu,
• polecenia zapłaty,
• czeku rozrachunkowego,
• karty płatniczej.

Polecenie przelewu stanowi udzielenie bankowi dyspozycji dłużnika obciążenia jego rachunku żądaną kwotę i uznania tej kwoty na rachunku wierzyciela. Polecenie zapłaty polega na udzieleniu bankowi dyspozycji obciążenia rachunku dłużnika żądaną kwotę i uznania tej kwoty na rachunku wierzyciela. Czek rozrachunkowy stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony oraz uznanie tej kwoty na rachunku posiadacza czeku. Karta płatnicza to znak legitymacyjny upoważniający jego posiadacza do wypłaty gotówki lub dokonywania zapłaty. Od kart debetowych należy odróżnić karty kredytowe.

Bezgotówkowe rozliczenie pieniężne może również być przeprowadzane przy wykorzystaniu umowy akredytywy.

Z zagadnieniem dokonywania przez banki rozliczeń pieniężnych związana jest problematyka ustawy o przeciwdziałaniu praniu brudnych pieniędzy nakładająca na tzw. „instytucję obowiązaną” obowiązku rejestracji transakcji oraz obowiązku wstrzymania transakcji i blokady rachunku na żądanie Generalnego Inspektora Informacji Finansowej.